ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΥΦΑΡΜΑΚΙΑΣ

Η διαρκής αύξηση του προσδόκιμου ζωής στις αναπτυγμένες χώρες και η γήρανση του πληθυσμού οδήγησε στον πολλαπλασιασμό των χρόνιων παθήσεων. Στην προσπάθεια αντιμετώπισής τους η χορήγηση πολλών και διαφορετικών φαρμάκων οδήγησε στο φαινόμενο της πολυφαρμακίας με επιπτώσεις σε πολλούς τομείς. Ποιο είναι το όριο της ορθολογικής χρήσης των φαρμάκων αυτών και της πολυφαρμακίας;

Πολλές μελέτες έχουν τεκμηριώσει το ποσοστό της πολυφαρμακίας. Στους περιπατητικούς ασθενείς αναφέρεται ως πολυφαρμακία η λήψη περισσοτέρων των 5 φαρμάκων. Ωστόσο, είναι πολλοί οι ηλικιωμένοι ασθενείς που έχουν καρδιακή ανεπάρκεια και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, ασθένειες για τις οποίες απαιτείται η χορήγηση άνω των 5 φαρμάκων. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε άτομα ηλικίας 57-85 ετών έδειξε ότι το 37.1% των ανδρών και το 36% των γυναικών ηλικίας 75-87 ετών λάμβαναν τουλάχιστον 5 φάρμακα ημερησίως. Στη μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα αναφέρθηκε η λήψη τουλάχιστον ενός συνταγογραφούμενου φαρμάκου, το 47.3% ανέφερε ότι λαμβάνει φάρμακα χωρίς συνταγή γιατρού, το 54.2% ότι λαμβάνει και συμπληρώματα διατροφής. Επίσης, μεγάλο ήταν το ποσοστό που λάμβανε τουλάχιστο ένα ή περισσότερα περιττά συνταγογραφούμενα φάρμακα. Σε άλλες μελέτες διαπιστώθηκε ότι το μικρότερο ποσοστό πολυφαρμακίας το εμφανίζουν ηλικιωμένοι ασθενείς άνω των 85 ετών. 

Οι συνέπειες της πολυφαρμακίας στους ηλικιωμένους είναι ποικίλες:

1) Το αυξημένο κόστος υγειονομικής περίθαλψης. Αυτό ερμηνεύεται και ως αυξημένος κίνδυνος επαναλαμβανόμενων νοσηλειών και επισκέψεων στα εξωτερικά ιατρεία λόγω των συνεπειών της λήψης λανθασμένων φαρμάκων.
2) Οι ανεπιθύμητες ενέργειες. Έχει αναφερθεί ότι το 35% των εξωτερικών ασθενών και το 40% των ηλικιωμένων στα νοσοκομεία έχει βιώσει μια περίπτωση ανεπιθύμητης ενέργειας φαρμάκου. Τα φάρμακα που συνήθως προκαλούν τέτοιες παρενέργειες είναι τα αντιπηκτικά, τα καρδιαγγειακά τα διουρητικά, τα αντιβιοτικά, τα αντισπασμωδικά, οι βενζοδιαζεπίνες και τα φάρμακα για το σακχαρώδη διαβήτη. Σύνηθες φαινόμενο στους ηλικιωμένους είναι οι αλληλεπιδράσεις των φαρμάκων που λαμβάνουν. Με τη λήψη δύο ή περισσοτέρων φαρμάκων είναι δυνατόν το ένα φάρμακο να μειώσει ή να τροποποιήσει τη δράση του άλλου φαρμάκου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνονται οι παρενέργειές τους και να μη γίνεται σωστή θεραπεία. 
3) Η ελλιπής συμμόρφωση των ηλικιωμένων ασθενών στον τρόπο λήψης των φαρμάκων. Αυτό οφείλεται συνήθως στα περίπλοκα σχήματα θεραπείας με πολλά φάρμακα, διαφορετικές δόσεις και διαφορετική χρονική στιγμή λήψης. Διαφορές υπάρχουν και μεταξύ των δύο φύλων. Οι γυναίκες αναζητούν πιο εύκολα ιατρική φροντίδα από τους άνδρες που τείνουν να μη δέχονται την ασθένειά τους, με αποτέλεσμα οι γυναίκες, αν και παίρνουν περισσότερα φάρμακα, να παρουσιάζουν μικρότερης βαρύτητας παρενέργειες.
4) Η μείωση της λειτουργικότητας των ηλικιωμένων ασθενών. Η λήψη πολλών, ακόμη και δυνητικά αθώων φαρμάκων, ιδιαίτερα όμως ναρκωτικών, είναι δυνατόν να δημιουργήσει δυσχέρεια στην εκτέλεση των δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής. Παράλληλα, παρατηρείται σημαντική αύξηση των πτώσεων που συνδέονται με αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα.
5) Η ακράτεια ούρων. Το πρόβλημα αυτό αφορά περισσότερο τις γυναίκες οι οποίες μπορεί να παρουσιάζουν απώλεια στήριξης της ουροδόχου κύστης με αποτέλεσμα τα πολλά φάρμακα να επιδεινώνουν αυτή την κατάσταση.
6) Τέλος, οι διατροφικές συνήθειες των ηλικιωμένων ασθενών μπορεί να επηρεάσουν την κλινική εικόνα με την ταυτόχρονη λήψη μεγάλου αριθμού φαρμάκων.

Αλλαγές στον τροπο ζωής και στην καθημερινότητα, όπως διακοπή καπνίσματος, πιο προσεκτική διατροφή, άσκηση, μπορεί να παρατείνουν την έναρξη της φαρμακευτικής αγωγής. Από τη μεριά του γιατρού απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή, δεδομένου ότι η γήρανση συνοδεύεται από αλλαγές στη νεφρική και την ηπατική λειτουργία, γεγονός που απαιτεί την τροποποίηση της δοσολογίας ή τη διακοπή του φαρμάκου.

Συστήνεται:

- Η συνταγογράφηση φαρμάκων με ευρύ θεραπευτικό φάσμα,
- Η διακοπή των περιττών φαρμάκων,
- Η διακοπή χορήγησης φαρμάκων με σκοπό τη θεραπεία της ανεπιθύμητης ενέργειας ενός άλλου φαρμάκου,
- Η σωστή αξιολόγηση των συμπτωμάτων, που στην περίπτωση των ηλικιωμένων μπορεί να είναι άτυπα και,
- Η έγκαιρη ενημέρωση του γιατρού από τον ασθενή για τη λοιπή φαρμακευτική αγωγή που μπορεί να λαμβάνει. Σε καμία περίπτωση οι ηλικιωμένοι δεν πρέπει να παίρνουν φάρμακα χωρίς τη συμβουλή γιατρού, καθώς αυτό μπορεί να αποβεί μοιραίο.
Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στην οργάνωση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ), με τον καθορισμό συγκεκριμένων κατευθυντήριων γραμμών προς τους κλινικούς γιατρούς για τον περιορισμό της λανθασμένης και ανεξέλεγκτης συνταγογράφησης.